جراحی مفصل گیجگاهی

مفصل فکی گیجگاهی ( TMJ ) یکی از نقاط فیزیولوژیک بدن انسان است که با بیمار شدن آن ممکن است دردهایی را در ناحیه فک و صورت و یا حتی کمر احساس کنید که هرگز متوجه منشا آن نباشید. گاها دلیل درد و رنج در ناحیه فک مشخص نمی شود. اما نکته جالب اینجاست که منشا اکثر این دردها در مفصل فکی گیجگاهی است.

این مفصل وظیفه جویدن و صحبت کردن را به عهده دارد و اگر دچار عارضه شود بسیار آزاردهنده و دردناک خواهد شد. تا زمانی که این مفصل به وظیفه خود عمل می کند متوجه اهمیت آن نیستیم اما به محض آنکه دچار درد و ناراحتی می شود دردسر عظیم و غیر قابل تحملی می شود.

موقعیت مفصل فکی گیجگاهی را به دیسکی تشبیه می کنیم که در بین سطوح مفصلی قرار داد و هنگام جویدن باعث کاهش اصطکاک در بین سطوح مفصلی و محافظت بافت های سخت استخوانی در مقابل فشارهای ایجاد شده می شود. موقعیت مفصل فکی گیجگاهی برای حفاظت و تنظیم سیستم های ارتوپدیک بدن نقش ویژه و مهمی دارد.

شاید برای عموم مردم قابل باور نباشد که وجود عارضه در این مفصل می تواند منجر به بروز کمر درد شود. برای مثال وقتی موقعیت فیزیولوژیک این مفصل به هم می خورد و به سمت جلو تمایل پیدا می کند، منجر به بروز مشکلاتی در ستون فقرات می شود و در نهایت بروز کمر دردی که نمی دانید منشا آن از کجاست.

اگر درد مداومی را در ناحیه ی نزدیک گوش، فک یا ماهیچه های اطراف صورت احساس می کنید و حرکات فک شما محدود شده و همراه با صدای کلیک یا تق تق است، ممکن است دچار سندرم مفصل گیجگاهی-فکی، Temporomandibular Disorders یا به اختصار TMD باشید.

بعضی اوقات افراد به اشتباه اصطلاح TMJ را برای اشاره به این اختلالات استفاده می کنند اما در حقیقت TMJ مخفف مفصل تمپورومندیبولار یا مفصل گیجگاهی-فکی است. بنابراین شما قطعاً TMJ دارید (در واقع دو عدد مفصل TMJ دارید) اما ممکن است TMD داشته باشید و یا نداشته باشید.
TMD به گروهی از اختلالات گفته می شود که با درد و اختلال عملکرد TMJ و یا عضلات اطراف آن مرتبط است.

تشخیص اینکه دقیقا چه چیزی باعث ایجاد این علائم می شود، همیشه آسان نیست اما خبر خوب این است که اکثر موارد TMD با درمان های خانگی و مراقبت درمان می شود.
بنابراین در صورتی که این نوع درمان ها پاسخگو نباشند، باید در مراحل بعد به دنبال درمان های تهاجمی مانند بریج و جراحی بود.

حرکات مفصل فکی گیجگاهی

حرکت فک پایین در داخل مفصل فکی گیجگاهی بوسیله 4 عضله کنترل می شود:

عضله تمپورال
عضله ماستر
عضله لترال تریگویید
عضله مدیال تریگویید

این چهار عضله کلیه حرکات باز و بسته کردن فک و حرکات جانبی فک را در درون مفصل فکی گیجگاهی ایجاد و کنترل می کنند.

علل درد فک و اختلال مفصل فکی گیجگاهی

علت ابتلا به اختلال TMJ در بسیاری از موارد مشخص نیست. آسیب دیدن فک یا مفصل فکی گیجگاهی نقش مهمی در بروز این اختلال دارد. عارضه‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند بر رشد مفصل فکی ـ گیجگاهی اثر بگذارند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آرتریت
• ساییدگی مفصل
• عادت به دندان قروچه کردن یا روی هم فشار دادن دندان‌ها
• مشکلات ساختاری مادرزادی فک
• عاملهای مختلفی بر رشد و شکلگیری مفصل فکی ـ گیجگاهی اثر میگذارد، اما تاثیر آنها در بروز اختلال TMJ اثبات نشده است. این عاملها عبارتند از:
• استفاده از بریس و وسایل ارتودنسی
• حالات نامناسب صورت که باعث کشیدگی عضلات صورت و گردن میشود.
• استرس درازمدت
• تغذیه نامناسب
• بیخوابی.

علائم اختلال مفصل فکی گیجگاهی

علائم اختلال‌های TMJ به شدت و علت عارضه بستگی دارد. درد فک و عضلات اطراف شایع‌ترین علامت اختلال مفصل فکی ـ گیجگاهی است. این اختلال معمولاً با علائم زیر نیز همراه است:

• درد صورت یا گردن.
• خشکی عضلات فک.
• محدود شدن حرکت فک.
• قفل شدن فک.
• صدا دادن مفصل فکی گیجگاهی.
• انحراف فک، اختلال بایت (مال اکلوژن یا به خوبی روی هم قرار نگرفتن دندان‌های بالا و پایین)
• ممکن است علائم فقط در یک سمت صورت یا هر دو سمت بروز یابد.

عوامل خطر و علل سندروم گیجگاهی فکی

در ابتدا تصور می شد که اختلالات TMJ تنها به دلیل عدم هماهنگی یا عدم تراز دندان های فوقانی و تحتانی ایجاد میشود. اما امروزه متخصصان معتقدند که عوامل دیگری به جز عدم هماهنگی فک ها و دندان های بالا و پایین با هم میتوانند در شکل گیری این سندروم نقش داشته باشند.

برای مثال عوامل عاطفی و محیطی نیز در شکل گیری این بیماری نقش دارند.

مهمترین علل سندروم مفصل گیجگاهی فکی عبارتند از:

• وارد شدن ضربه یا تروما به فک یا مفصل
• عوامل روانشناختی مانند اضطراب، استرس یا افسردگی
• وضعیت قرار گیری نامناسب سر و گردن
• افزایش آگاهی و حساسیت در مورد درد
• برخی از جنسیت ها، قومیت ها یا نژادها بیشتر با این عارضه درگیرند. برای مثال اختلالات TMJ در زنان و قفقازی ها بیشتر از آفریقایی آمریکایی است

علاوه بر این بیماری مفصل گیجگاهی ممکن است ناشی از یک مشکل یا بیماری زمینه ای دیگر باشد. برخی از این بیماری ها که در شکل گیری اختلالات TMJ نقش دارند عبارتند از:

• اختلالات خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید
• فیبرومیالژیا
• آپنه خواب
• بیماری های دژنراتیو مفصل
• اضطراب یا سایر اختلالات روانپزشکی که منجر به گرفتگی مزمن فک یا دندان قروچه میشود
• مال اکلوژن دندان
• آنکیلوگلوزیا
• مشکلات ساختاری در بدو تولد

سندروم مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک با نگاهی به تاریخچه‌ی پزشکی بیمار و انجام یک معاینه‌ی فیزیکی نشانه‌های بیماری TMD را تشخیص می‌دهد. هیچ آزمون خاصی برای تشخیص TMD وجود ندارد. پزشک ممکن است بیمار را به یک متخصص دهان و فک و صورت، یک متخصص گوش و حلق و بینی یا یک متخصص دندانپزشکی در اختلالات فک برای تایید تشخیص بفرستد.

گاهی اوقات متخصص مراقبت‌های بهداشتی ممکن است MRI مفصل فک را برای تشخیص آسیب به غضروف مفصل فک و برای رفع سایر مشکلات پزشکی تجویز کند. بیماری‌ای که ممکن است علائم مشابهی با TMD داشته باشد، نورالژی تریمینال است. عصب سه شاخه، ضربه‌های عصبی را به مفصل فک تزریق می‌کند و هنگامی که تحریک شد، می‌تواند منجر به درد صورت شود.

سایر علل درد صورت و یا گردن شامل غدد لنفاوی متورم (غدد متورم)، آرتروز سلول عظیم، بیماری غدد بزاقی، گلو درد، عدم انجام درست ارتودنسی و یا دندان مصنوعی نامناسب می‌باشد.

جلوگیری از سندروم مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)

نشانه‌های سندروم TMJ به طور نامنسجم به استرس و شیوه‌ی زندگی افراد مرتبط است. پیشگیری از نشانه‌های سندرم مفصل گیجگاهی فکی اغلب می‌تواند با استفاده از مراقبت از خود در خانه انجام شود، برخی از این مراقبت‌ها عبارت اند از:

• خوردن غذاهای نرم.
• پرهیز از مصرف زیاد آدامس.
• حفظ موقعیت مناسب.
• تمرین کاهش استرس و تکنیک‌های رسیدن به آرامش.
• استفاده از لوازم پلاستیکی دندان که توسط متخصصین مراقبت از فک توصیه می‌شود.
• استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب برای جلوگیری از شکستگی فک و جابجایی آن به هنگام تمرین، کار و یا شرکت در ورزش.

درمان سندروم مفصل گیجگاهی فکی یا TMJ به چه صورت است؟ آیا داروی خانگی وجود دارد که تسکین درد TMJ را تضمین کند؟
علائم زیادی از اختلالات TMJ را می‌توان با درمان‌های خانگی یا کاهش استرس و تکنیک‌های آرام بخش رفع کرد. برخی از این درمان‌های خانگی شامل موارد زیر می‌باشند:

1. یخ و یا بسته‌های سرد جهت قرار دادن روی ناحیه‌ی مفصل
2. داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی بدون نسخه (OTC) مانند ایبوپروفن (Advil، Motrin) یا ناپروکسن (Aleve) و سایر داروهای ضد درد، از جمله آسپرین (Ecotrin) و استامینوفن (Tylenol)
3. خوردن غذاهای نرم و اجتناب از مصرف زیاد آدامس
4. ماساژ یا کشش ملایم عضلات فک و گردن (یک پزشک یا فیزیوتراپیست می‌تواند کشش‌های مناسبی را توصیه کند.)
5. تکنیک‌های آرامش بخش و مدیریت و کاهش استرس
6. برخی از اسانس‌های آرام بخش (مانند اسطوخودوس، بابونه، مرزنجوش شیرین و مریم گلی) ممکن است موجب تسکین موقت درد و ناراحتی TMJ شوند.

هنگامی که درمان‌های خانگی موثر نیستند، ممکن است لازم باشد گزینه‌های درمان پزشکی را در نظر بگیرید. اکثر این نوع درمان‌ها، TMD را درمان نمی‌کنند، اما می‌توانند موقتا و حتی طولانی‌تر، از علائم درد بکاهند. این موارد عبارت اند از:

1. تراشه دندانی (تراشه اکلوزال یا تثبیت کننده یا پرهیز از گاز گرفتن) یک ابزار دندانی است که در دهان قرار می‌گیرد که دندان‌ها را تراز نگه می‌دارد و مانع دندان قروچه می‌شود. شبیه محافظ دهان است و معمولا توسط یک متخصص فک تجویز و جاگذاری می‌شود.
2. یک پزشک متخصص می‌تواند برای آرام کردن عضلات فک از بوتاکس استفاده کند. اگرچه، این درمان TMD در حال حاضر مورد تایید FDA نیست.
3. فیزیوتراپی با تمرینات فک می‌تواند عضلات را تقویت کند، انعطاف پذیری و محدوده حرکت را بهبود بخشد.
4. در ایالاتی که ماریجوانای دارویی قانونی است، پزشک می‌تواند آن را برای کاهش درد شدید TMJ تجویز کند.
5. مدیریت زیست رفتاری (بیوفیدبک، درمان رفتاری شناختی [CBT]) می‌تواند به کاهش شدت درد کمک کند.
6. گاهی اوقات ممکن است طب سوزنی مفید باشد.
7. در موارد شدید، جراحی فک و یا جراحی دندان ممکن است ضروری باشد.
8. آرتروسکوپی TMJ یا آرتروسنتیسس (استخراج مایع درون مفصل با ایجاد یک سوراخ) یک روش کمی تهاجمی است که معمولا به صورت سرپایی برای بیمار انجام می‌شود. زمان بازیابی این روش حدودا یک هفته می‌باشد.
9. گاهی اوقات ممکن است لازم باشد کل مفصل جایگزین شود. به طور کلی برای این کار باید چند روز در بیمارستان بستری شد و زمان بهبودی جراحی 4 تا 6 هفته است.
10. برای درمان سندروم مفصل گیجگاهی فکی ممکن است از داروهای تجویزی زیر استفاده شود:

• آرام بخشهای عضلانی: متاکاسلون (اسکلاکسین)، سیکلوبنزاپرین (فلکسیریل)
• داروهای ضد التهابی: نابومیتون (رلفن)، ملوکسیکام (موبیک)، سلکوکسیب (Celebrex)
• تزریق استروئید: بکلومتازون (Qvar)
• داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای: نورتریپتیلین (پامیلور)، آمیتریپتیلین (الاویل، اندپ) و دزیپرامین (نورپرمین)، ایمیپرامین (نورفرانیل، تیپرامین، توفرانیل)

• بنزودیازاپین‌ها: دیازپام (والیم)، کلونازپام (کلونوپین)، آلپرازولام (زاناکس)
• داروهای خواب آور: دوکزپین (سیلنور)
• داروهای درد عصبی: گاباپنتین (نورونتین)، توپیرامات (توپاماکس)، لوتیراستام (کپرا)، پرگابالین (لیریکا)
• داروهای ضد درد: هیدروکودون و استامینوفن (ویکودین، لرتاب)، اکسیکودون و استامینوفن (پرسوست)

پیش بینی درمان سندرم TMJ چیست؟

پیش بینی درمان سندروم TMJ به طور کلی خوب است. علل متعددی برای سندرم TMJ وجود دارد. اکثر مردم می‌توانند درد و ناراحتی را با مراقبت از خود و مراقبت‌های خانگی کنترل کنند.

عوارض طولانی مدت سندروم مفصل گیجگاهی فکی شامل درد مزمن صورت یا سردرد مزمن است. در شرایط وخیم، وقتی درد مزمن است یا اختلالات التهابی دیگری به همراه دارد، ممکن است درمان طولانی مدت ضروری باشد.

درمان سندروم مفصل گیجگاهی چیست ؟

اگر اختلالات مفصل گیجگاهی فکی در شما تشخیص داده شده است، درمان بلافاصله شروع می‌شود. متخصص ارتودنسی ممکن است به شما پیشنهاد دهد که از یک محافظ دهانی یا اسپلینت استفاده کنید که معمولاً از مواد آکریلیک سخت ساخته شده‌اند.

محافظ دهان موقعیت فک را برای از بین بردن علائمی مانند درد و ناراحتی ناشی از اختلالات مفصل گیجگاهی فکی، جابجا می‌کند. اگر درد زیادی دارید، متخصص ارتودنسی همچنین ممکن است داروهای ضد التهاب و ضد درد را تجویز کند تا تورم را کاهش دهند و درد را از بین ببرند.

متخصص ارتودنسی به بررسی وضعیت شما برای تعیین این که آیا روش‌های درمانی استفاده شده مؤثر است یا خیر ادامه خواهد داد.

اگر هیچ پیشرفتی در بهبود حین استفاده از محافظ دهان و داروهای تجویز شده نداشته باشید، گزینه‌های درمانی دیگری نیز وجود دارند که ممکن است مورد بررسی قرار گیرند.

برخی از بیماران بهبود قابل توجهی در وضعیت خود در هنگام تزریق کورتیکواستروئید به فک نشان می‌دهند. در موارد شدید، بیماران مبتلا به اختلالات مفصل گیجگاهی فکی ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشند، اما عمل جراحی به طور کلی به عنوان آخرین راه حل برای درمان اختلالات مفصل گیجگاهی فکی توصیه می‌شود.

آیا درمان خانگی برای آن وجود دارد ؟

بسیاری از نشانه ها هستند که اثبات کرده اند می توان از درمان های خانگی برای این سندروم استفاده کرد که درمان های خانگی ارائه شده در زیر بخشی از آن ها می باشند:

• قرار دادن یک پک یخ یا خنک در قسمت مفصل
• مصرف داروهای ضد التهاب و غیر استروئیدی شامل ایبوپروفن ، ناپروکسن و دیگر مسکن ها مثل آسپیرین و استامینوفن .
• خوردن غذا های نرم و اجتناب از جویدن آدامس
• ماساژ و کشش آرام عضلات گردن که باید حتما توسط درمانگر انجام شود .
• تکنیک های ریلکسیشن و مدیریت کاهش استرس
• استفاده از روغن های ضروری مثل لاوندر که می تواند درد و ناراحتی این قسمت را در کوتاه مدت از بین ببرد .
• برای درمان این سندروم حتما باید استفاده از داروهای تجویز شده را جدی بگیرید . بیشتر درمان های خانگی برای درمان مناسب نیستند ، بلکه می توانند درد را در کوتاه مدت از بین ببرند .

درمان های پزشکی نیز شامل موارد زیر است :

اسپلینت دندان که در طول آن یک وسیله را درون دهان قرار می دهند که از سایش دندان ها روی هم جلوگیری می کند و گاردهای دهانی که معمولا تجویز می شود .

متخصص می تواند از بوتاکس نیز برای بهبود مفصل فک شما استفاده کند که البته سازمان سلامت و بهداشت جهانی آن را تایید نمی کند .
فیزیک درمانی که در آن تمریناتی برای کشش ، افزایش انعطاف و تقویت عضلات داده می شود .

مدیریت زیستی رفتاری که می تواند رفتار درمانی و ذهن رفتاری کند و شدت درد را بکاهد .
طب سوزنی نیز در بعضی موارد کمک کننده خواهد بود .

در بعضی از موارد باید فک و یا دندان را جراحی کنند که ریکاوری آن حدودا یک هفته طول می کشد .
گاهی اوقات نیز جراحی به گونه ای است که مفصل را باید به طور کامل جابجا کرد که در این شرایط، به مدت چند روز در بیمارستان می مانند و ریکاوری آن بین 4 تا 6 هفته است .

مشاوره دادن :در طی مشاوره ممکن است درمانگر به این موضوع پی ببرد که فرد به دلیل فشارهای روانی با مشکل ساییدن دندان ها مواجه است که می تواند با جلسات مشاوره آن را برطرف سازد .

ورزش فک

اثر ورزش درمانی بر میزان باز کردن دهان برای بیمارانی که دچار جابجایی و دررفتگی دیسک مفصل فکی گیجگاهی هستند، بیشتر از اثر استفاده از محافظ دهانی است.

نرمش شل کردن عضلات فک

زبان را روی سقف دهان، پشت دندان‌های قدامی بالا بگذارید. همان طور که اجازه می‌دهید، دندان‌ها از هم دور شود، عضلات فک را شل کنید.

حرکت ماهی طلایی (باز کردن جزئی دهان)

زبان را روی سقف دهان بگذارید و یک انگشت را روی گوش، در محل قرارگیری مفصل فکی گیجگاهی بگذارید. انگشتهای وسط یا اشاره را روی چانه بگذارید. فک پایین را تا نیمه باز کنید و سپس ببندید.

در این حالت باید مقاومت مختصری را حس کنید، اما نباید دچار درد شوید. روش دیگر انجام حرکت این است که همان طور که فک را تا نیمه پایین میبرید و دوباره میبندید، یک انگشت را روی هر مفصل فکی گیجگاهی بگذارید. این تمرین را هر روز، شش نوبت و در هر نوبت، شش بار انجام دهید.

حرکت ماهی طلایی (باز کردن کامل دهان)

زبان را روی سقف دهان بگذارید و یک انگشت را روی مفصل TMJ و انگشت دیگر را روی چانه بگذارید. فک پایین را کاملاً باز کنید و بعد ببندید.

روش دیگر این است که همان طور که دهان را کاملاً باز میکنید و میبندید، یک انگشت را روی هر مفصل TMJ بگذارید. این تمرین را هر روز، شش نوبت و در هر نوبت، شش بار انجام دهید.

منقبض کردن چانه

شانه ها را عقب بدهید، قفسه سینه را بالا بیاورید، پشت بدن را صاف کنید و حالتی مانند غبغب ایجاد کنید. این وضعیت را سه ثانیه حفظ کنید. حرکت را ده بار تکرار کنید.

باز کردن دهان در مقابل مقاومت

انگشت شست را زیر چانه بگذارید. دهان را به آرامی و با غلبه بر فشار رو به بالای انگشت شست روی چانه باز کنید. این وضعیت را سه تا شش ثانیه حفظ کنید و بعد دهان را به آرامی ببندید.

بستن دهان در مقابل مقاومت

چانه را بین دو انگشت شست و اشاره یک دست فشار دهید. همان طور که فشار ملایمی را به چانه وارد میکنید، دهان را ببندید. این حرکت عضلات مسئول جویدن را تقویت میکند.

بالا بردن زبان

زبان را روی سقف دهان بگذارید و دهان را به آرامی ببندید و باز کنید.

حرکت افقی فک

وسیلهای نیم سانتیمتری مانند چند دپرسور زبان، را بین دندانهای قدامی بگذارید و فک را به آرامی از راست به چپ و بالعکس حرکت دهید. هر زمان که انجام دادن حرکت برایتان آسانتر شد، تعداد دپرسورها را افزایش دهید تا ضخامت شیء بین دندانها بیشتر شود.

حرکت رو به جلوی فک

وسیلهای نیم سانتی متری را بین دندانهای جلو بگذارید. فک پایین را جلو بیاورید تا دندانهای پایین جلوتر از دندانهای بالا قرار بگیرد. هر زمان که حرکت برایتان آسان شد، ضخامت شیء بین دندانها را افزایش دهید.