سرطان ، تومور و کیست های دهانی

کیست‌های فک مانند کیسه هستند که با مایعات پر می شوند و در بافت های فک تشکیل می شوند. رشد آن ها فقط به فک محدود نمی شود، زیرا در هر جایی از بدن یا روی بدن می توانند تشکیل شوند.

توده فک عموما از نظر طبیعت و رشد خوش خیم هستند اما ممکن است با دژنراسیون بد خیم بسیار کمیاب ظاهر شوند. ضایعه توده فک تمایل به رشد آهسته دارد و در بسیاری از بیماران بدون علائم است( یعنی آن ها هیچ علائم قابل توجهی را متوجه نمی شوند). با توجه به این طبیعت، آن ها به صورت اتفاقی، زمانی که تصویربرداری رادیوگرافی را برای درد غیر مرتبط سر و گردن انجام می دهند، متوجه آن می شوند.

با این حال، اگر کیست ها عفونی شوند، ممکن است برای افراد دردناک باشد.
بسیاری از تومورها، چه خوش‌خیم و چه بدخیم، در فک شکل می‌گیرند. علائم تومور استخوانی فک عبارتند از ورم، درد، حساسیت و جابه‌جایی غیرمنتظره دندان‌ها.

برخی از تومورها ممکن است پس از تصویربرداری از دندان‌ شناسایی شوند و برخی در معاینات روتین دهان و دندان. نحوه درمان به محل و نوع تومور بستگی دارد.

احتمال دارد بعضی از تومورهای خوش‌خیم تنها نیاز داشته باشند تا تحت نظارت باشند با این حال در اکثر موارد لازم است تا تومور برداشته شود و سپس بافت استخوانی با گزینه‌های ممکن بازسازی شود.

تومورهای خوش‌خیم و بدخیم در ناحیه فک و صورت

تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم از جمله ضایعات پاتولوژیک فک و صورت هستند که اگر به موقع درمان نشوند، می‌توانند مشکلات بیشتری را برای فرد بیمار ایجاد کنند.

تومورهای خوش‌خیم (مانند آملوبلاستوما) رشد نسبتاً سریعی در ناحیه فک و صورت دارند و می‌توانند باعث تخریب بافت‌های مجاور شوند؛ اما تومورهای بدخیم علاوه بر تخریب بافت‌های مجاور، می‌توانند به بافت‌های دوردست مانند غدد لنفاوی و ریه و حتی مغز نیز رسیده و منتشر شوند.

اگر فرد بیمار با مشاهده علائم به سرعت به پزشک متخصص مراجعه کند، می‌توان با درمان سریع مشکل را برطرف کرد؛ اما اگر بیمار به موقع به پزشک مراجعه نکند، ممکن است در انتها شیمی درمانی نیز برای معالجه لازم باشد.

ضایعات پاتولوژیک فک ؛ کیست‌های ناحیه فک و صورت و دهان

کیست‌های ناحیه دهان و صورت از دیگر ضایعات پاتولوژیک فک هستند که نیازمند درمان سریع می‌باشند. کیست‌های دهانی در صورتِ مراجعه دیر هنگام به متخصص پاتولوژیست می‌توانند باعث شکستگی استخوان‌های فک شوند که علاوه بر ضعف در عملکرد، نقص در زیبایی فرد را نیز به دنبال خواهد داشت.

نکته مهم دیگر این است که اگر درمان کیست‌های دهانی به موقع انجام نشود، در انتها ممکن است فرد دچار کیست‌های سرطانی شود. در ادامه به توضیح علائم و درمان کیست‌ فکی خواهیم پرداخت.

بیشتر بخوانید جراحی مفصل گیجگاهی (TMJ) فکی چیست ؟

انواع مختلف کیست فکی

با توجه به فاکتورهای مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. سازمان بهداشت جهانی این ضایعات را در دو دسته ادنتوژنیک و غیر ادنتوژنیک طبقه بندی کرده است.

کیست‌های ادنتوژنیک شایعتر هستند.

شایعترین آنها که از دهه دوم به بعد بروز مینمایند. کیستهای پری اپیکالی میباشند. این نوع توده ها شایع‌ترین ضایعات فکی محسوب می‌شوند. قطر این کیست‌ها ی دهانی ازچند میلیمترتاحتی چند سانتیمتر متغیر است.

• کیست‌های فولیکولار

از دیگر انواع تومورهای ادنتوژنیک هستند. آن‌ها نیز جزو کیست‌های شایع فکی هستند. شایعترین آنها همراه با دندان‌های نهفته ملاحظه میشوند

• کیست‌های لثه

از دیگر انواع کیست دهان _کام است که بیشتر در نوزادان ایجاد می‌شوند. کیست‌های لثه معمولا در فک پایینی نوزاد به وجود می‌آیند. البته این ضایعات خوش خیم پس از مدتی خود به خود پاره می‌شوند و بهبود پیدا می‌کنند.

البته احتمال به وجود آمدن این نوع کیست فکی در میانسالی نیز وجود دارد. در این دوران کیست‌های لثه از بقایای مینای دندان‌ها به وجود می‌آیند.

تنوع کیست‌های غیر ادنتوژنیک بسیار زیاد است. این نوع ضایعات فکی به علت‌های مختلفی ایجاد می‌شود. این کیست‌ها بر خلاف نمونه‌های ادنتوژنیک از ضایعات دندانی یا عفونت‌های موجود در مینای دندان ایجاد نمی‌شوند.

در موارد نادر کیست‌های غیر ادنتوژنیک به تومورهای بدخیم تبدیل می‌شوند و منجر به سرطان دهان خواهند شد.

علائم تومور فک

تومور به رشد غیر طبیعی سلول ها گفته می شود که به صورت یک توده در می آید. ولی کیست به توده هایی گفته می شود که حاوی مایعات و مواد نیمه جامد است. از جمله تومورهای فک می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– آملوبلاستوما –

این توده های فک شایع تر هستند و رشد بسیار آهسته ای دارند و معمولاً خوش خیم و غیر سرطانی اند. این نوع از تومور معمولاً در فک بروز می کند و به استخوان ها و بافت های ناحیه فک حمله می کند.

– گرانولوم یاخته عظیم –

این نوع از تومور فک خوش خیم است و معمولاً در فک پایینی بروز می کند. برخی از این تومورها می توانند به سرعت رشد کنند و درد زیادی را موجب می شوند و موجب تخریب استخوان می شوند.

– کیست دنتیگروس –

این نوع کیست در بافت های اطراف دندان ها رشد می کند و دهان را تخریب می نماید. این کیست شایع ترین نوع کیست است که فک را تحت تاثیر قرار می دهد.

علاوه بر موارد مذکور انواع دیگر تومور و کیست های فک هم وجود دارند.

سرطان کارسینوما متاستاتیک

سرطان کارسینوما متاستاتیک شایع ترین سرطانی است که استخوان ها را مبتلا میکند. شایع ترین مکان های اولیه که کارسینوم آنها متاستاز به استخوان میدهند شامل پستان ، ریه ، تیروئید، پروستات و کلیه می باشد.

استخوان هایی که به طور شایع متاستاز در آنها اتفاق می افتد شامل مهره ، دنده ها ، لگن و جمجمه می باشند. متاستاز به فک ها نادر است اما ممکن است از آنچه به طور عمومی مورد پذیرش است بیشتر اتفاق بیافتد.

در یک مطالعه اتوپسی بر روی مندیبل بیماران مبتلا به کارسینوم های اولیه خارج دهانی متفاوت، ارزیابی میکروسکوپی متاستاز را در ۱۶‎٪ موارد نشان داد که اکثر آنها از نظر کلینیکی ، رادیگرافی و بررسی های روتین غیر قابل شناسایی بودند.

گسترش متاستاتیک یک کارسینوما به فک ها معمولا از مسیر خونی  اتفاق می افتد. سارکوم های بافت نرم یا استخوان های دیگر بندرت به فک ها متاستاز می دهند.

علایم سرطان دهان

مهم‌ترین علایم و نشانه‌های سرطان دهان عبارتند از:

• زخمی که بهبود نمی‌یابد
  یکی از شایع‌ترین نشانه‌های سرطان دهان زخم در ناحیه دهان شامل لب‌ها، لثه‌ها، زبان، گلو یا حتی لوزه‌هاست. زخم ممکن است عمیق با لبه‌های سخت یا یک برآمدگی سفید یا قرمز باشد.

اگر این زخم ظرف مدت 2 هفته بهبود یابد احتمالاً جای نگرانی نیست در غیر این‌صورت حتما لازم است به یک متخصص دهان مراجعه کنید.

• وجود لکه‌های سفید یا متمایل به قرمز داخل دهان
• دندان لق
• خونریزی از دهان
  با این‌که شایع‌ترین علت خونریزی دهان التهاب و عفونت‌های لثه است اما سرطان دهان نیز می‌تواند باعث خونریزی دهان شود. همچنین بیماری‌های لثه خود یک عامل خطر برای ابتلا به سرطان دهان است.
• وجود توده داخل دهان
  توده‌های زگیل‌مانند در دهان یا گلو و در صورت رشد سرطان در گردن (گره‌های لنفاوی) می‌تواند حاکی از سرطان باشد.
• درد در ناحیه دهان
• گوش درد
• احساس درد در گلو به‌ویژه هنگام قورت دادن غذا
• تغییرات در حس لامسه دهان
  ممکن است تومور سرطانی بر اعصاب دهان اثر بگذارد و منجر به بی‌حسی در دهان، لب، زبان یا چانه شود.
• تغییر صدا
  علائم سرطان حفره دهان می‌تواند بسیار شبیه علایم سایر تومورهای خوش‌خیم یا ضایعات التهابی باشد. بنابراین بهتر است درصورت مشاهده هرگونه علامت مشکوک به متخصص مراجعه کنید.

علائم کیست‌های فک و صورت

کیست‌های دهانی به طور کلی می‌توانند بدون هیچ‌گونه علامت خاصی در دهان ظاهر شوند و معمولاً در معاینات دندانپزشکی تشخیص داده می‌شوند. کیست ممکن است به صورت یک ضایعه یا تاول در دهان قابل مشاهده باشد.

اگر کیست آلوده باشد، نشانه‌هایی مانند قرمزی و التهاب یا درد را به همراه خواهد داشت. در هر صورت برای تشخیص قطعی وجود کیست در دهان، باید به متخصص مربوطه مراجعه شود.

کیست‌های کوچک که نوعی ضایعات پاتولوژیک فک هستند، ممکن است علائم مشخصی نداشته و به درمان فوری نیز نیاز نداشته باشند. در هر صورت با توجه به انتشار و رشد کیست در دهان به مرور زمان، حذف به موقع آن پیشنهاد می‌شود تا از بروز مشکلاتِ بیشتر در آینده جلوگیری شود.

برای درمان عفونت کیست معمولاً از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود؛ اما در موارد جدی‌تر بهتر است بافت چرکی تخلیه یا حذف شود. حذف یا تخلیه‌ی کیست‌های دهانی توسط جراحی انجام می‌شود.

البته در بعضی موارد برخی از کیست‌ها بدون مداخله نیز قابل درمان هستند. با این وجود تخلیه یا حذف کیست موجب تسریع در روند درمان خواهد شد

تشخیص سرطان

تشخیص خوش‌خیم یا بدخیم بودن زخم‌ها و تومورهای دهانی عموماً در آزمایشگاه‌های پزشکی توسط پاتولوژیست انجام می‌گیرد. آشکارسازی و تشخیص سلول‌های خوش‌خیم، پیش سرطانی و سرطانی بدخیم در بافت‌های دهانی با برش نواحی مشکوک از بافت جدا شده و بررسی تصویر ظاهری آنها به عنوان یک روش استاندارد انجام می‌پذیرد.

برای تشخیص پزشکی، مطالعات هیستوپاتولوژی نمونه‌های بیوپسی شده ضروری هستند. برای تشخیص صحیح روش درمانی، روش بیوپسی یک فرایند تعریف شده و استاندارد برای بررسی میکروسکوپی بافت محسوب می‌شود.

تقریباً ده درصد از موارد مشکوک بیوپسی شده سرطانی بوده‌اند و بقیه رنج و اضطراب ناشی از فرایند نمونه‌گیری را تحمل می‌کنند.

هم‌اکنون محققان علوم پایه و پزشکی به دنبال روش‌های تشخیصی سریع تری برای تشخیص هستند. روش‌های نوری مبتنی بر لیزر و مشخصه یابی نوری بافت می‌تواند در تشخیص و درمان سرطان ما را به نتایج بهتری برساند.

وقتی یک تومور در بافتی شکل می‌گیرد دچار تغییرات ظاهری و بیو شیمیائی می‌شود که می‌تواند منجر به تغییرات در مشخصات نوری بافت گردد.

ویژگی‌های نوری غیرخطی بافت خوش‌خیم و بدخیم دهانی نیز می‌تواند به تشخیص دقیق تر سرطان دهان کمک نماید و درآینده منجر به ساخت وسیله تشخیصی مبتنی بر تفاوت رفتار نوری غیرخطی بافت خوش‌خیم و بدخیم گردد.

درمان سرطان دهان

رایج‌‌ترین و موثرترین درمان سرطان دهان جراحی است. جراحی سرطان دهان شامل برداشتن تومور بدخیم و تا حد امکان قسمتی از بافت سالم اطراف آن است.

درصورتی که تومور دهان کوچک باشد میزان جراحی با تخریب کمتری همراه است اما هرچه تومور بزرگ‌تر باشد جراح مجبور است بافت بیشتری را خارج کند.

این ممکن است باعث از بین رفتن برخی از عملکرد‌های داخل دهان شود و درنتیجه نیاز به بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده پس از عمل وجود داشته باشد.

روش‌های دیگر درمان سرطان دهان پرتودرمانی و شیمی‌درمانی است. پرتودرمانی در بعضی از موارد برای از بین بردن سلول‌های سرطانی داخل دهان یا غدد لنفاوی استفاده می‌شود.

اما شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی دهان به کار نمی‌رود بلکه معمولاً برای پیش‌گیری از بازگشت سرطان یا محدود کردن گسترش سرطان پس از جراحی یا پرتودرمانی استفاده می‌شود.

درمان تومورهای فکی و دهانی

پس از تشخیص تومور در دهان توسط متخصص مربوطه، محتمل‌ترین روش برای درمان جراحی است. به دلیل ماهیت تهاجمی تومورها، در جراحی بخشی از بافت‌های سالم اطراف تومور نیز برداشته می‌شود.

در برخی از جراحی‌ها نیز با توجه به نوع تومور و پیشروی آن، ممکن است لزوم به برداشتن بخشی از فک نیز احساس شود.

تومورهای در دسترسی که در نسج نرم دهان وجود دارد عمل جراحی فک و صورت را آسان‌تر می‌کند ولی تومورهای داخل استخوانی مقادیر زیادی از نسج نرم دهانی را از بین می‌برد و بازسازی را سخت‌تر می‌کند.

ثابت شده است که تومورهای بد خیم می‌تواند هم جنبه ارثی داشته باشد و هم جنبه اکتسابی که تومورهای اکتسابی معمولا بر اثر تحریک دندان‌های مصنوعی بوجود می‌آید و سلامتی دندان‌ها را در سنین بالا تهدید می‌کند.

همزمان با عمل جراحی فک و صورت، پیوند نسج نرم و عروق هم انجام می‌شود که برای از بین بردن تومورها از رادیوتراپی، پرتودرمانی و شیمی درمانی استفاده می‌شود.

جراحی تومورهای فک و صورت باید قبل از رسیدن به اندام های حیاتی انجام شود و مجاورت این ناحیه با ارگان های حیاتی مثل مغز، فک، دهان و حلق موجب می شود که به محض مشاهده تومورها درمان صورت بگیرد.

فرد به محض مشاهده هرگونه زخمی که بیش از سه هفته طول بکشد و همچنین هرگونه تغییر رنگ در ناحیه فک و صورت باید سریعا به پزشک مراجعه کند.

اگر این کیست در ناحیه فک درمان نشود چه عوارضی دارد؟

در پاسخ باید بگویم که مسلما این کیست‌ها عواقب خود را دارند. اگر از نوع بدخیم باشند و درمان نشوند در‌نهایت منجر به پایان زندگی فرد می‌شوند.

همچنین اگر از نوع خوش‌خیم باشند اما درمان به تعویق بیفتد یا درمان نشوند احتمال تخریب این عضو بالاست. در این شرایط نیاز است که جراحی صورت گیرد که این جراحی سنگین خواهد بود، چرا که مقداری از بافت تخریب شده است.

همچنین باید استخوان آن بخش را برداریم که این کار باعث برهم زدن پیوستگی فک می‌شود که همه این موارد مشکلات زیادی از‌جمله از نظر ظاهری و عملکردی به‌همراه دارد.