آبسه دندان ، علت ها و راه های پیشگیری و درمان آن چیست ؟
آبسه دندان
آبسه دندانی به عفونتی گفته می شود که در اثر پوسیدگی دندان، بیماری پریودنتال و یا دندان شکسته و ترک خورده به وجود می آید. عوامل پیش گفته یعنی پوسیدگی دندان، بیماری پریودنتال و دندان شکسته سبب می شوند که میکروب عوامل بیماری زا وارد فضای پالپ دندان شوند.
(پالپ دندان بافت نرمی است که در مرکز دندان قرار گرفته است و متشکل از اعصاب، عروق خونی و بافت همبند می باشد) زمانیکه میکروب‌ها وارد فضای پالپ شوند، سبب مرگ پالپ دندان می شوند که این امر پیش درآمد آبسه دندانی است.
وقتی چرک (حاصل از میکروب‌ها) در قسمت نوک ریشه و در فضای استخوان فک تجمع پیدا کند، حفره پر چرکی را تشکیل می دهد که آبسه دندانی نامیده می شود.
اگر آبسه درمان نشود سبب بروز عفونت‌های جدی استخوان‌های فک، دندان‌ها و بافت پیرامون آنها خواهد شد.
علت آبسه دندان
آبسه دندان در واقع تجمع چرک می باشد. این چرک از گلبول های سفید مرده که با باکتری ها درگیر شده اند مملو است .هنگامی‌که باکتری ها از انتهای عصب دندان آلوده یا مرده ( نکروز شده ) خارج شده و وارد فضای استخوانی اطراف ریشه می شوند سیستم ایمنی بدن فعال می گردد .
در اثر فعال شدن سیستم ایمنی بدن تعداد بسیار زیادی گلبول های سفید که کارشان از بین بردن ذرات مهاجم خارجی است در محل تجمع می یابند . در اثر این پرخونی و تجمع سلول ها و فعالیت باکتری ها تخریب استخوان نوک ریشه اتفاق می افتد.
این محل تخریب شده با بافتی به نام بافت گرانولیشن پر می شود که به شدت پرخون بوده و مملو از باکتری و سلول های دفاعی بدن می باشند . ممکن است تا مدت ها این حالت باقی بماند و تبدیل به ابسه دندان نگردد.
اما در اکثر مواقع در اثر این زد و خورد تعداد زیادی از گلبول های سفید می میرند و تجمع این گلبول ها و ترشحات ایجاد چرک دندان را می کند. این تجمع بزرگ و بزرگتر شده تا از نزدیکترین و راحت ترین مسیر راه به بیرون از استخوان باز کند .
در این موقع است که ابسه دندان در دهان ظاهر می شود . لثه باد کرده و گاها این آبسه دندان می ترکد و مقداری از چرک خالی می شود .
از مواردی که باعث آبسه دندان می گردند عبارتند از:
- پوسیدگی عمیق که به عصب دندان رسیده باشد
- شکستگی عمیق که عصب دندان را نیز درگیر کرده باشد.
- عصب کشی دندان ناقص که بافت عصب دندان کامل تمیز نشده باشد .
- ضربه به دندان ( دندان قروچه شدید یا تماس زودرس یا تصادف )
- تحریک و حساسیت دندان که به آن توجه نشده و درمان نگردد.
- خطا در قرار دادن ایمپلنت به صورتی که کج قرار داده شود و دندان مجاور را آسیب بزند.
- بیماری لثه درمان نشده به نحوی که پاکت لثه به انتهای ریشه دندان دست یابد و آنرا آلوده کند.
بیشتر بخوانید : بیماری دهان و دندان ؛ علت ها و پیشگیری آنها
راه های پیشگیری از آبسه دندان چیست؟
از آنجایی که آبسه به دلیل وجود فضای باکتریایی در دهان ایجاد می شود. در یکی از معمولا ترین روش های پیشگیری از آبسه های دندانی، رعایت بهداشت دهان و دندان است.
از آنجایی که معمولا آبسه های پریودنتال به دلیل ماندن غذا در میان دندان ها و در نتیجه آن عفونت لثه بین دندانی ایجاد می شود. با رعایت بهداشت دهان و دندان می توان از به وجود آمدن این نوع از آبسه ها جلوگیری نمود.
اما اگر این نوع از آبسه ها ایجاد شد. باید به سرعت درمان شود و با رعایت بهداشت از احتمال ایجاد مجدد آن جلوگیری نمود. همچنین آبسه های پری آپیکال معمولا به دلیل پوسیدگی های عمیق دندانی و عدم رسیدگی به آنها ایجاد می شود.
بنابراین اگر دندان پوسیده به موقع درمان نشود، احتمال ایجاد آبسه پری آپیکال وجود دارد.
از روش های پیشگیری آبسه های دندانی می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- رعایت بهداشت دهان و دندان و استفاده منظم و مرتب از مسواک، دهانشویه و نخ دندان
- انجام چکاپ های شش ماهه دندان پزشکی و درمان به موقع دندان های پوسیده
- درمان دندان های لق و یا ترک خورده بلافاصله پس از متوجه شدن
- کنترل مصرف قند و شیرینی جات به منظور کنترل سلامت دندان ها
- عدم مصرف نوشابه به دلیل اینکه مواد قندی آن در بلند مدت موجب سوراخ شدن دندان ها و ایجاد تخلخل در دندان می شود.
انواع آبسه های دندانی
آبسه در دندان دارای انواع مختلفی است که عبارتند از:
-
آبسه در لثه
این نوع آبسه بیشتر در کودکان و نوجوانان و در قسمت بافت تشکیل می شود. این نوع آبسه هیچ تاثیری بر روی دندان و یا بافت های بین دندانی ندارد.
-
پریودنتال
این نوع آبسه نیز در قسمت بافت استخوانی نگهدارنده دندان ها شروع می شود و در همان قسمت وجود دارد. در واقع پرودنتال، عفونت لثه می باشد و به علت جرم و باکتری های موجود در پلاک دندان به وجود می آید.
در این حالت لثه ملتهب شده و بافت اطراف دندان نیز از قسمت پایه آن جدا می شود. گاهی حتی برخی از درمان های دندانپزشکی نیز می تواند باعث آبسه پریودنتال شود.
-
پری آپریکال
این نوع آبسه از قسمت پالپ که بافت نرم استخوان دندان است، شروع می شود. این نوع آبسه معمولا به دلیل پوسیدگی دندان و ایجاد سوراخ در دندان به وجود می آید.
در این حالت باکتری های موجود از قسمت سوراخ وارد دندان شده و آبسه پری آپریکال به وجود می آید. در حالتی که این نوع آبسه پیشرفت کند، می تواند به قسمت آلوئول دندان نیز نفوذ پیدا کند.
تفاوت کیست و آبسه چیست؟
بسیاری از بیماران تفاوت کیست و آبسه را نمی دانند و آنها را با هم اشتباه می گیرند. از طرف دیگر، بسیاری از دندانپزشکان هم از توضیح واضح تفاوت طبقه بندی کیست و آبسه و ارتباط این دو با هم خودداری می کنند.
بیماران همیشه این سوال را دارند که آیا کیست و آبسه یکی هستند و اگر نه، آیا آبسه می تواند منجر به کیست شود یا نه؟
کیست و آبسه هر دو توده ای از بافت خوش خیم هستند که با مایع یا چرک پر شده اند اما کیست و آبسه 2 مقوله کاملا جدا از هم هستند.
آبسه یک تعریف کلینیکی دارد که به تورم، وجود چرک و علت عفونی وابسته است اما کیست تعریف کلینیکی مشخص ندارد و یک یافته میکروسکوپی محسوب می شود.
یعنی دندانپزشک با معاینه، مشاهده و حتی عکس های رادیوگرافی معمول، قطعیتی در مورد وجود کیست مطرح نمی کند بلکه پاتولوژیست بعد از خارج کردن و زیر میکروسکوپ قرار دادن آن در موردش اظهارنظر می کند.
کیست ها برخلاف آبسه ها شایع نیستند ولی متاسفانه بیماران و حتی دندانپزشکان به اشتباه عبارت «کیست دندانی» را زیاد استفاده می کنند در حالی که بیشتر مواقعی که اصطلاح کیست استفاده می شود، کیست واقعی وجود ندارد!
آبسه ها می توانند منجر به ایجاد کیست شوند ولی باز هم این قضیه شایع نیست.
عوارض آبسه دندان
مشکلات بعدی در اکثر موارد تنها زمانی اتفاق می‌افتد که آبسه درمان نشود. با این حال، حتی بعد از درمان ظاهراً موفقیت‌آمیز هم ممکن است مشکلاتی بروز کند، که البته این اتفاق خیلی نادر است. مشکلات احتمالی عبارتند از:
- کیست دندانی
در صورتی که آبسه درمان نشود، ممکن است زیر ریشه‌ی دندان یک کیسه‌ی حاوی مایع به نام کیست دندانی تشکیل شود. در این مورد، ریسک بسیار بالای عفونی شدن کیست وجود دارد و در صورتی که این اتفاق بیفتد، بیمار نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک و احتمالاً جراحی دارد. - التهاب و عفونت استخوان
باکتری‌های موجود در آبسه می‌توانند وارد جریان خون شوند و باعث عفونت استخوان گردند. بیمار در این حالت ممکن است دچار تب، درد شدید در استخوان مربوطه و احتمالاً حالت تهوع شود.
در این موارد، معمولاً استخوان مربوطه نزدیک محل آبسه است، با این حال، چون احتمال ورود عفونت آبسه به جریان خون وجود دارد، هر استخوانی در بدن ممکن است دچار عفونت شود. درمان چنین موردی شامل مصرف آنتی‌بیوتیک خوراکی یا وریدی است.
- ترومبوز سینوس کاورنوس (لخته شدن خون)
گسترش عفونت باکتریایی می‌تواند منجر به ایجاد لخته‌ی خون در سینوس کاورنوس شود که یک سیاهرگ بزرگ در پایه‌ی مغز است.
برای درمان عارضه‌ی ترومبوز سینوس کاورنوس از آنتی‌بیوتیک یا گاهی جراحی برای تخلیه‌ی سینوس استفاده می‌شود و البته در موارد شدید، این عارضه ممکن است کشنده باشد که مشکلی بسیار نادر به شمار می‌آید.
- آنژین لودویگ
با انتشار عفونت باکتریایی آبسه در کف دهان، این عارضه ایجاد می‌شود که همراه با تورم و زخم شدید زبان و گردن است. در برخی موارد، بیمار دچار مشکل در تنفس هم می‌شود.
این عارضه یک مشکل بالقوه کشنده است که می‌تواند با آنتی‌بیوتیک درمان شود. در صورتی که آنژین لودویگ آن‌قدر شدید باشد که منجر به ایجاد اشکال در تنفس شود، ممکن است نیاز به باز کردن راه‌های هوایی بیمار باشد.
- سینوزیت ماگزیلاری
باکتری‌ها می‌توانند وارد فضای کوچکی به نام سینوس ماگزیلاری در پشت استخوان گونه شوند. این عارضه جدی نیست اما ممکن است همراه با درد، تب و حساس شدن گونه باشد.
گاهی اوقات این مشکل خودبه‌خود برطرف می‌شود اما بسته به شدت عارضه، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
علائم وجود آبسه دندان چیست؟
بیماری آبسه دندان می تواند به دو دسته تقسیم بندی شود. آبسه پریودنتال و آبسه پری آپیکال که هر کدام بخش های مختلفی از بافت را درگیر می کنند. آبسه دندان پریودنتال معمولا با درگیر کردن استخوان های مجاور دندان آسیب دیده، تشکیل می شود.
نوع پری آپیکال نیز انتهای ریشه دندان پوسیده را درگیر می کند. آبسه هایی که در انتهای ریشه تشکیل می شوند. در انتهای دندان و روی لثه ایجاد می شوند.
اما آبسه های پریودنتال می تواند از استخوان های فک عبور کند و در قسمت های بیرون دهان مانند زیر چانه بیرون زده شوند.
اما علائم آبسه های دندان چگونه است؟ و چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
- ورم لثه و یا اطراف دهان
- ایجاد تورم در غدد لنفاوی
- ایجاد مشکل در بلع غذا
- احساس درد در هنگام تنفس
- احساس درد دندان و لثه
- ایجاد بوی نا مطبوع و بوی عفونت در دهان
- ایجاد طعم نا مطبوع در دهان
- در برخی موارد تب
- ایجاد درد در فک
- قرمز شدن لثه
- ایجاد حجمی مانند جوش های بزرگ روی لثه که از آشکارترین علائم ایجاد آبسته دندانی می باشد.
در برخی موارد بیمار دارای هیچگونه علائم ظاهری برای تشخیص آبسه دندانی نمی باشند. و بیمار نمی تواند تشخیص دهد که علت دندان درد چه می باشد. در هنگام مراجعه به دندان پزشکی، دکتر با عکس برداری (با پرتو ایکس) می تواند وجود و یا عدم وجود آبسه را تشخیص دهد.
آیا وقتی آبسه داریم نمی‌توانیم دندانمان را درمان کنیم و باید منتظر باشیم که آبسه از بین برود؟
گفتیم که منشأ علت abscess تقریباً در تمام موارد، دندانی است. بنابراین تا زمانی که دندان درمان نشود، abscess درمان قطعی نخواهد شد.
ولی گاهی حضور خود آبسه یا خطرات و علائمی که ایجاد می‌کند (مانند تب) باعث می‌شود که رفع این علائم در اولویت دندانپزشک قرار بگیرند.
به‌علاوه گاهی بی‌حسی دندان و کنترل درمان در حضور تورم abscess دشوار است. ازاین‌رو است که گاهی ممکن است تجویز آنتی‌بیوتیک، قبل، همزمان یا بعد از درمان صورت بگیرد.
ولی در افراد با سطح ایمنی عادی و فقدان علائمی مانند تب و بی‌حالی و … به‌ندرت ممکن است که نیاز به تجویز آنتی‌بیوتیک باشد و درمان‌های قطعی دندانپزشکی برای درمان کفایت می‌کند. بنابراین درمان قطعی abscess دندانی، درمان دندانپزشکی است و نه استفاده از دارو.
تشخیص
معمولاً دندان پزشک برای تشخیص آبسه لثه و دندان ابتدا وضعیت دهان شما را بررسی می کند. در این رابطه دندان پزشک ممکن است ناحیه متورم لثه را فشار دهد.
علاوه بر این ممکن است عصب (پالپ) دندان آسیب دیده بررسی شود تا زنده بودن آن مشخص شود. معاینه پالپ دندان می تواند شامل فعالیت های زیر باشد:
- ضربه زدن آهسته به دندان
- آزمون دما
- استفاده از ابزار معاینه الکتریکی
علاوه بر این دندان پزشک در موارد آبسه دندان ممکن است از عکس رادیولوژی برای بررسی میزان از بین رفتن استخوان سر ریشه دندان استفاده کند و فضای خالی که در محل آن استخوان از بین رفته است در عکس رادیولوژی تیره و تاریک خواهد بود.
آبسه دندان چگونه درمان می شود؟
راهکارهایی برای کاهش عفونت ،نگهداری دندان و پیشگیری از عوارض عفونت، از اهداف درمان آبسه دندانی می باشد:
-برای کاهش عفونت ممکن است نیاز به تخلیه یا درناژ آبسه باشد که از طریق درمان عصب کشی یا روت کانال انجام می شود، همچنی جراحی ریشه نیز برای برداشتن بافت های آسیب دیده اطراف ریشه بعد از فروکش کردن عفونت ممکن است نیاز باشد.سپس بر روی دندان روکش قرار داده می شود.
-در مواردی ممکن است دندان کشیده شود و درناژعفونت از این طریق انجام شود.
-سومین راه برای تخلیه عفونت برش داخل بافت لثه متورم می باشد.
در آبسه دندانی ،آنتی بیوتیک برای کاهش عفونت تجویز می شود و برای کاهش درد و ناراحتی بیمار دهانشویه با آب نمک و مسکن های مجاز مثل ایبوپروفن یا ادویل می توان تجویز کرد.
آیا تورم و درد بعد از عصب‌کشی آبسه عفونی است؟
بعد از عصب‌کشی ممکن است تورم و درد شدیدی داشته باشید. حالتی مانند آبسه‌های عفونی که بیماران را نگران می‌کند که نکند دچار عفونت خطرناکی شده‌اند.
این تورم‌ها در بیشتر موارد علت التهابی دارند و نه عفونی. نگرانی در مورد آنها بی‌مورد است چون علت عفونت (دندان) درمان شده است.
اگر بعد از درمان عصب‌کشی با تورم و درد غیرمنتشر بدون تب، بی‌حالی و علائمی مانند سرماخوردگی مواجه شدید، آبسه عفونی وجود ندارد و نباید در مورد خطرات آبسه نگران باشید.
